Gdy w 1857 r. kierownictwo artystyczne polskiego teatru w Żytomierzu objął Józef Ignacy Kraszewski, jego intencją było stworzenie wołyńskiej sceny narodowej, skarbnicy języka rugowanego przez rosyjskiego zaborcę i ośrodka patriotycznej edukacji, zatem w istocie bastionu polskości. "Gdzie chodzi o sprawę języka – pisał – o ukształcenie, którego teatr i sztuka jest powolnym a skutecznym narzędziem, nie pojmuję, byśmy się zrzec mogli udziału". Teatralne dzieje Żytomierza, zwłaszcza powstałej w 1803 r. sceny zawodowej, to pierwsza część monografii. Zamyka je wydany przez Rosjan po powstaniu styczniowym represyjny zakaz prezentowania na ziemiach Rzeczypospolitej włączonych do państwa carów (Ziemiach Zabranych) jakichkolwiek przedstawień w języku polskim. Części kolejne ukazują teatralne przypadki w Dubnie (gdzie aktorów, z Wojciechem Bogusławskim na czele) przyciągały tłumne kontrakty i jarmarki oraz w Krzemieńcu, od 1805 r. siedzibie sławnego Gimnazjum/Liceum Wołyńskiego. Przy czym obecność sławnej szkoły przysparzała aktorom wielu problemów, skoro teatr był postrzegany jako przeszkoda we właściwym wychowaniu młodzieży. Osobne zagadnienie to krzemienieckie i teatralne zarazem wątki w twórczości najsławniejszego z urodzonych nad Ikwą Polaków – Juliusza Słowackiego.
    Książkę zamyka alfabetyczny przegląd ponad czterdziestu miejscowości na Wołyniu, w których odbywały się przedstawienia lub widowiska rozmaitego rodzaju. Jako Appendix dołączony został analogiczny zestaw kilkunastu miejscowości teatralnych sąsiedniej Ziemi Kijowskiej.