Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk

Zbiory Specjalne znajdują się w budynku Biblioteki IS PAN, 2 piętro, wejście od pl. Krasińskich.

Czytelnia Zbiorów Specjalnych jest czynna: wtorki, czwartki godz. 10 - 14. Prosimy o wcześniejsze umawianie się.

REGULAMIN

KORZYSTANIA ZE ZBIORÓW SPECJALNYCH

INSTYTUTU SZTUKI PAN

§1.

Zbiory archiwalne Instytutu Sztuki PAN udostępniane są do prac naukowych i badawczych, a także publikacji z zakresu historii sztuki, teatru, muzyki, filmu, architektury, literatury.

§2.

Prawo do korzystania z Czytelni działu Rękopisów i Dokumentacji Teatru Instytutu Sztuki PAN mają:
a) pracownicy Instytutu Sztuki PAN;
b) pracownicy naukowi innych dyscyplin humanistycznych PAN i wyższych uczelni;
c) doktoranci piszący prace związane z historią nauk o sztuce oraz w uzasadnionych przypadkach studenci na wniosek opiekuna naukowego za zgodą Kierownika Zbiorów Specjalnych;
d) inne osoby działające twórczo w zakresie kultury.

§3.

Osoby spoza IS PAN, korzystające ze zbiorów po raz pierwszy, wypełniają i podpisują oświadczenie informujące, że materiały archiwalne mogą być wykorzystywane jedynie na prawach rękopisów i zobowiązują się do podania źródła ich pochodzenia.

§4.

Z materiałów i dokumentów Zbiorów Specjalnych można korzystać na miejscu w czytelni, po wcześniejszym ustaleniu terminu wizyty.

§5.

Czytelnicy dostęp do katalogów i inwentarzy mają w czytelniach Zbiorów Specjalnych mieszczących się w budynku Biblioteki IS PAN:

a) w czytelni Rękopisów

b) w czytelni Dokumentacji Teatru

c) w czytelnia Biblioteki hrabiego Cicognara

§6.

Czytelnik wpisuje się do zeszytu odwiedzin. Podaje imię i nazwisko, datę, miejsce pracy, nazwę i numer inwentarza archiwalnego zespołu oraz tytuł pracy, do której materiały są mu potrzebne. Przy danych tych składa swój podpis.

§7.

O możliwości i warunkach udostępnienia konkretnych zespołów archiwalnych informuje dyżurujący pracownik.

§8.

Materiały niezbędne do prowadzonych prac badawczych i publikacji naukowych można zamawiać w postaci skanów, zgodnie z cennikiem usług IS PAN, znajdującym się na stronie: www.ispan.pl

Dokładnych informacji o możliwościach zamawiania kopii w formie elektronicznej i wykorzystywania archiwaliów udziela dyżurujący pracownik.

Archiwalia udostępniane są naukowcom, studentom, pracownikom instytucji kultury na miejscu w czytelni. Korzystający ze zbiorów po raz pierwszy zobowiązani są do przyniesienia pisma z miejsca pracy bądź uczelni, zawierającego informacje o temacie i charakterze pracy bądź prowadzonych badaniach. Wgląd w prace doktorskie możliwy jest jedynie po uzyskaniu zgody autora. W czytelni dostępny jest katalog artystów, instytucji, wydarzeń artystycznych. Dokładne opisy zespołów archiwalnych znajdują się w inwentarzach.

Zbiory Specjalne Instytutu Sztuki PAN obejmują bogaty zespół dokumentów, służących badaniom nad historią polskiego życia artystycznego w szerokim tego słowa rozumieniu, w XIX i XX wieku. W Zbiorach jest blisko 2000 numerów inwentarzowych (obejmujących od 1 nawet do kilkuset jednostek archiwalnych), 1983 mikrofilmy, 281 fotokopii i około 1000 mikrofisz. Dostępne są katalogi: alfabetyczny, proweniencyjny, dysertacji doktorskich, sztuk teatralnych, alfabetyczny katalog Archiwum IPS, mikrofilmów i fotokopii.

Historia i charakterystyka zbiorów

Zbiory Specjalne Instytutu Sztuki PAN powstały z materiałów i dokumentów, które przekazane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz inne placówki państwowe i osoby prywatne, znalazły się w Dziale Rękopisów PIS, powołanym do życia 1 stycznia 1950 roku.
Do najcenniejszych dokumentów należą:

zespół korespondencji Henryka Rodakowskiego;
listy Kamili Rodakowskiej, Jacka Malczewskiego i Marii z Gralewskich Malczewskiej;
zespół 889 listów Stanisława Witkiewicza z lat 1868-1914;
wspomnienia spisywane przez artystów, takich jak Alfons Karpiński, Kazimierz Lasocki, Stanisław Rzecki, Jan Skotnicki, Ludomir Ślendziński i inni;
dokumenty dotyczące bieżącego życia artystycznego, w tym słynne wywiady przeprowadzone w 1950 r. przez historyków sztuki wśród artystów plastyków, a dotyczące kwestii realizmu socjalistycznego;
archiwum Mieczysława Rulikowskiego, składające się z ponad 120 pozycji inwentarzowych z zakresu teatru, literatury, plastyki, bibliologii i czasopiśmiennictwa.

W połowie lat 60. rozpoczęto systematyczne włączanie do Zbiorów dokumentów rękopiśmiennych z zakresu historii i dokumentacji teatru, a także materiałów pochodzących z Zakładów Filmu, Muzyki i Sztuki Ludowej. Wśród nich wiele dotyczyło produkcji filmowej (scenariusze i programy filmowe), dramatopisarskiej i literackiej z okresu realizmu socjalistycznego. Tego samego okresu dotyczą materiały z ówczesnych konferencji naukowych i programowych. Ich uzupełnieniem jest przejęte w latach 70. Archiwum Juliusza Starzyńskiego szeroko dokumentujące działalność twórcy i dyrektora PIS. Z osobą Starzyńskiego łączy się również znajdujące się w zbiorach od początku istnienia PIS, całkowicie zachowane i obejmujące blisko sto woluminów, Archiwum Instytutu Propagandy Sztuki, którego był dyrektorem w latach 1935-1939.
W Zbiorach Specjalnych znajdują się również Archiwum ZZPAP w Warszawie z lat 1933-1939 oraz Archiwum Bloku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków z lat 1934-1939. Na uwagę zasługuje zachowane w całości Archiwum wystawy paryskiej w 1925 roku. Bardzo specyficzną pozycję stanowią zespoły Archiwum Konserwatora Zabytków przy Komisariacie Rządu m. st. Warszawy z lat 1919-1939 oraz Archiwum Konserwatora Zabytków Województwa Łódzkiego z lat 1921-1939. Obok wymienionych źródłem wielorakich badań są zbiory wycinków gromadzonych niegdyś przez takich wybitnych przedstawicieli kultury polskiej w 1 połowy XX wieku jak Mieczysław Treter, Mieczysław Rulikowski i Wacław Husarski.

Do Zbiorów Specjalnych napływały archiwalia z całej Polski, a wśród nich spuścizny takich artystów, jak Władysław Jarocki, Franciszek Siedlecki, Wojciech Stattler, Stefan Zbigniewicz, Stanisław Majchrzak, Zygmunt Waliszewski, Sasza Blonder, Irena Lorentowicz, dokumenty Józefa Chełmońskiego, Józefa Męciny-Krzesza, rodziny Pugetów, Ludwika Gardowskiego, Stanisława Szukalskiego, listy Władysława Strzemińskiego do Juliana Przybosia, dzienniki i listy Jadwigi Rapackiej. Także pracownicy Instytutu przekazywali materiały przez siebie zgromadzone w trakcie pracy naukowej, jak np. oddane przez Władysławę Jaworską i Jerzego Sienkiewicza archiwalia dotyczące Tadeusza Makowskiego czy przekazane już w latach 90. przez Janinę Wiercińską materiały warsztatowe do monografii zapomnianego krytyka Teodora de Wyzewa, a także liczne notatki Andrzeja Ryszkiewicza. Do Zbiorów trafiają również spuścizny po zmarłych, wybitnych historykach sztuki, jak np. dokumenty pracy badawczej Piotra Bohdziewicza, Ireny i Andrzeja Jakimowiczów, Jerzego Sienkiewicza, Mieczysława Wallisa i historyka architektury Feliksa Markowskiego oraz dokumenty osobiste ludzi silnie związanych ze środowiskiem plastyków i historyków sztuki, działających na obu tych polach jak Romana Gintyłłówna.
Pierwszym dużym teatralnym i literackim zespołem archiwalnym, który trafił do Zbiorów Specjalnych w pierwszej połowie lat 60. jest bezcenne Archiwum Tadeusza Rittnera, przywiezione z Wiednia przez Zbigniewa Raszewskiego. Do końca lat 70. przekazywano do Zbiorów Specjalnych z Dokumentacji Teatru i Zakładu Historii i Teorii Teatru m.in.: archiwalia Michała Bałuckiego, Stanisławy Wysockiej, Jana Mrozińskiego a w późniejszych latach Franciszka Siedleckiego, Michała Chomińskiego, Stanisława Krzesińskiego, Wincentego Rapackiego, Julii Rylskiej, Heleny Modrzejewskiej, Leona i Janusza Stępowskich, Teofila Trzcińskiego, Ireny Solskiej. Kolejne, ważne kolekcje teatralne trafiały do Zbiorów Specjalnych jako dary lub kupowane były przez Instytut Sztuki. Należą do nich: Archiwum Edmunda Wiercińskiego, przekazane przez Marię Wiercińską w 1970, Archiwum Arnolda Szyfmana przekazane przez Ewę Szyfman w 1971, Archiwum Mieczysława Kotlarczyka z pełną dokumentacją Teatru Rapsodycznego, kupione w 1986, Archiwum Wilama Horzycy, przekazane w 1987, Stanisława Witolda Balickiego, kupione 1987, Toli Korian, przekazane przez Tymona Terleckiego w 1990. W latach 90. najważniejsze nowoprzybyłe zespoły to archiwa: Zofii Lindorf, Janusza Warneckiego, Stanisława Marczaka-Oborskiego i Tadeusza Siverta.

Zbiory Specjalne gromadzą nie tylko materiały dotyczące plastyki i teatru, ale również innych dziedzin aktywności artystycznej i naukowej. I tak znajdują się tu Wspomnienia filmowe Józefa Galewskiego z lat 1907-1944, wspomnienia Antoniego Krzemińskiego dotyczące powstania pierwszego kina w Polsce, prace warsztatowe Jerzego Toeplitza.
Muzykalia znajdujące się w Zbiorach Specjalnych to przede wszystkim mikrofilmy utworów kompozytorów, takich jak: Józef Elsner, Kacper Förster, Tadeusz Jarecki, Karol Lipiński, Witold Maliszewski, Zygmunt Noskowski, Henryk Wieniawski, Władysław Żeleński oraz Alessandro i Domenico Scarlatti. Dysponujemy mikrofilmami średniowiecznych rękopisów liturgiczno-muzycznych, tabulatur lutniowych i organowych, a także traktatów z zakresu teorii muzyki. Do muzykaliów należą również: archiwum muzykologa i kompozytora Zdzisława Jachimeckiego, dokumenty MWRiOP dotyczące reformy szkolnictwa muzycznego w latach 1928-1929 oraz archiwum Toli Korian (rękopisy utworów kompozytorów polskich, francuskich, angielskich i niemieckich).
Materiały z zakresu literatury to przede wszystkim listy polskich pisarzy występujące w różnych zespołach korespondencji, jak np. listy Michała Choromańskiego, Kazimiery Iłłakowiczówny, Jarosława Iwaszkiewicza, Jana Karłowicza, Jana Augusta Kisielewskiego, Juliana Klaczki, Cypriana Norwida, Wincentego Pola, Karola Huberta Roztworowskiego, Lucjana Rydla, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Juliana Tuwima, Stanisława Wyspiańskiego, Emila Zegadłowicza, Tedeusza Boya-Żeleńskiego, Stefana Żeromskiego. W Zbiorach znajdują się również autografy literackie, głównie drobne utwory różnych autorów m.in. Seweryna Goszczyńskiego, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Teofila Lenartowicza, Kamila Cypriana Norwida, Wincentego Pola, Adama Pługa, Władysława Syrokomli, a także rękopisy dramatów Dominika Magnuszewskiego.

W ciągu lat 90. Zbiory wzbogaciły się o archiwa Kazimierza Mitery, Eleonory Plutyńskiej, Bohdana Urbanowicza oraz równie cenne, mniejsze zespoły jak na przykład dokumenty artystycznych rodzin Ostrowskich, Ejsmontów, Szererów i Geppertów, spuścizna Jana Rembowskiego, korespondencja Feliksa Rychlinga.